Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) – wsparcie komunikacyjne dla dzieci niemówiących

Komunikacja jest kluczowym elementem rozwoju i codziennego funkcjonowania człowieka. Dla wielu dzieci z autyzmem i innymi zaburzeniami rozwojowymi, które mają trudności z porozumiewaniem się w sposób werbalny, wyzwaniem staje się znalezienie alternatywnych metod wyrażania swoich potrzeb, emocji i myśli. Tu z pomocą przychodzi komunikacja alternatywna i wspomagająca, czyli AAC (ang. Augmentative and Alternative Communication). W tym artykule przyjrzymy się, czym jest AAC, jakie narzędzia i aplikacje wspierają dzieci niemówiące oraz jak rodzice mogą pomagać w rozwijaniu umiejętności komunikacji alternatywnej w domu.

Jak działa AAC i dla kogo jest odpowiednia?

Komunikacja alternatywna i wspomagająca obejmuje różnorodne metody, strategie oraz narzędzia, które pomagają osobom niemówiącym lub mającym trudności z mówieniem wyrażać się w inny sposób. Systemy AAC mogą być stosowane przez osoby na różnych poziomach rozwoju językowego – od dzieci niemówiących i słabo mówiących, po osoby, które doświadczyły utraty umiejętności komunikacyjnych w wyniku choroby lub urazu.

Systemy AAC dzielą się na:

• Wspomagające komunikację werbalną, które pomagają rozwijać naturalną mowę, np. przy użyciu gestów i symboli.
• Alternatywne formy komunikacji, które całkowicie zastępują mowę werbalną, np. systemy obrazkowe lub aplikacje tekstowe.

Dla dzieci z autyzmem i innymi zaburzeniami rozwojowymi AAC często stanowi główne narzędzie do komunikacji i pozwala na lepsze funkcjonowanie w grupie, a także wyrażenie potrzeb i emocji. Stosowanie AAC może również obniżyć frustrację wynikającą z braku możliwości wyrażenia się w tradycyjny sposób. Warto pamiętać, że AAC jest elastyczne – systemy i narzędzia dobierane są indywidualnie, zależnie od poziomu rozwoju dziecka i jego specyficznych potrzeb.

Przykłady narzędzi i aplikacji AAC wspierających komunikację dzieci niemówiących

Dzięki rozwojowi technologii dostępnych jest wiele nowoczesnych narzędzi i aplikacji, które mogą znacząco ułatwić życie dzieciom niemówiącym. Oto kilka najpopularniejszych rozwiązań, które są wykorzystywane w pracy terapeutycznej oraz w codziennym życiu:

Piktogramy i tablice obrazkowe – klasyczne narzędzia, które opierają się na przedstawianiu pojęć za pomocą obrazków lub symboli. Dziecko wskazuje lub przekazuje obrazek, aby zasygnalizować, co chce powiedzieć. W przedszkolach terapeutycznych często stosuje się tablice obrazkowe zawierające podstawowe kategorie, takie jak jedzenie, potrzeby, emocje.

Komunikatory elektroniczne (urządzenia AAC) – specjalistyczne urządzenia, które po naciśnięciu wybranego przycisku odtwarzają zapisane komunikaty głosowe. Mogą to być proste urządzenia z kilkoma przyciskami lub bardziej złożone systemy z ekranem dotykowym, które są bardziej funkcjonalne i umożliwiają bardziej rozbudowaną komunikację.

Aplikacje mobilne do komunikacji – dzięki tabletom i smartfonom dostęp do AAC stał się łatwiejszy i bardziej przystępny. Przykładowe aplikacje to:

• Proloquo2Go – aplikacja z bogatą biblioteką symboli, która wspiera komunikację dzieci niemówiących. Działa na zasadzie tablicy obrazkowej i umożliwia tworzenie zdań poprzez łączenie symboli.
• Avaz – aplikacja dostosowana do dzieci z autyzmem, oferująca zarówno piktogramy, jak i możliwość wpisywania tekstu, który następnie jest czytany na głos.
• LetMeTalk – darmowa aplikacja dostępna na wielu platformach, zawierająca setki obrazków i symboli, które wspierają wyrażanie różnych potrzeb i emocji.
• Aplikacje tekstowe i głosowe – dla starszych dzieci, które umieją pisać, mogą być stosowane aplikacje tekstowe, w których wpisany tekst zostaje zamieniony na głos. Przykładem jest aplikacja Text to Speech, która umożliwia komunikację bez użycia mowy werbalnej.

Jak rodzice mogą wspierać rozwój komunikacji alternatywnej w domu?

Rola rodziców jest kluczowa w procesie wdrażania i rozwijania komunikacji alternatywnej. Dzieci uczą się najlepiej w naturalnych sytuacjach i w znanym otoczeniu, dlatego to właśnie w domu mają szansę na codzienną praktykę. Ważne, aby narzędzia AAC były dostępne w codziennych sytuacjach. Używanie tablicy obrazkowej czy aplikacji w różnych momentach dnia – przy posiłkach, podczas zabawy, zakupów – pomaga dziecku nauczyć się korzystania z systemu AAC w praktyce. Rodzice mogą dodawać nowe słowa do słownika dziecka, rozwijając jego zakres komunikacyjny. Warto zacząć od prostych słów, które odnoszą się do podstawowych potrzeb, a następnie wprowadzać bardziej złożone pojęcia. AAC powinno być dostosowane do indywidualnych preferencji dziecka. Na przykład, jeśli dziecko wykazuje większe zainteresowanie obrazkami przedstawiającymi konkretne przedmioty, warto rozwijać słownictwo z tej kategorii. Każde próby użycia AAC powinny być doceniane. W ten sposób dziecko zyskuje pewność, że jest słuchane i rozumiane, co wzmacnia jego motywację do korzystania z AAC.

Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC) otwiera drzwi do świata komunikacji dzieciom niemówiącym i daje im szansę na wyrażenie swoich potrzeb, emocji i pragnień. Odpowiednie narzędzia, takie jak tablice obrazkowe, aplikacje czy komunikatory elektroniczne, mogą znacząco poprawić jakość życia zarówno dzieci, jak i ich rodzin. Rola rodziców w procesie wdrażania AAC jest niezwykle ważna – regularna praktyka, dostosowanie do potrzeb dziecka i współpraca z terapeutami tworzą solidne podstawy dla efektywnej komunikacji. AAC to nie tylko technologia, ale także most umożliwiający zrozumienie i pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym